برق گرفتگی و اهمیت آموزش مشاوران حفاظت فنی – گروه فنی مهندسی نورآفرینان

با استناد به آمار پزشکی قانونی کشور، در کنار حوادث طبیعی همانند صاعقه، سیل، زلزله، مرگ طبیعی و مواردی از این دست که منجر به فوت طبیعی افراد می‌شود؛ حدود 10% از مرگ و میر کل ایران، ناشی از حوادث غیرطبیعی و سوانح می‌باشد. در این میان، مرگ و میر بر اثر برق‌گرفتگی عامل سوم در محیط کار و عامل پنجم در بین مردم ایران گزارش شده است. در محیط کار، رتبه اول و دوم مرگ و میر به سقوط از ارتفاع و اصابت جسم سخت باز می‌گردد و در کل کشور، رتبه اول تا چهارم مرگ و میر به ترتیب به تصادفات ‌جاده‌ای، سوختگی، غرق شدن و مسمویت با گاز اختصاص دارد. همانطور که مشاهده می‌شود؛ بررسی عوامل برق‌گرفتگی جهت کاهش آن‌ها چه در محیط کار و چه در کل کشور، امری ضروری می‌باشد.

حوادث فوت سال 1396 — آمار حوادث منجر به فوت در کل کشور در سال 1396

حوادث فوت سال 1400 — آمار حوادث منجر به فوت در کل کشور در سال 1400

قبلی

بعدی

شکل 1: آمار حوادث مرگ و میر بر اثر حوادث غیرطبیعی در بین شهروندان ایرانی در دو سال 1396 و 1400

بر اساس همین آمار، تعداد جان باختگان حوادث برق گرفتگی در سال‌های مختلف روند صعودی داشته (شکل 2) و در سال 1400 نیز، افزایش چشمگیری نسبت به سال‌های قبلی خود داشته است که خود سبب افزایش نگرانی و زمینه ساز مسائل جبران ناپذیر دیگری می‌شود. بنابراین این مسئله به وضوح دلیلی برای تحت آموزش قرار گرفتن چه مجریان برق و چه کارفرمایان است. در این بین نیز نقش و حضور بازرسان ایمنی برق مورد تأیید شورای عالی حفاظت کشور را در زمینه‌هایی همانند ارائه مشاوره‌های مقرون به صرفه و اقتصادی به کارفرمایان به طوری که آن‌ها به مسائل ایمنی کارگاه ساختمانی خود به طور کامل رسیدگی نمایند، آگاه نمودن کارفرمایان از مسئولیت‌های کیفری و حقوقی که در صورت عدم رعایت، با آن روبه رو می شوند و صدالبته بازرسی همه جانبه کارگاه جهت حفظ ایمنی در محیط کار را دو چندان پراهمیت می کند.

کل حوادث برق گرفتگی بر اساس تفکیک سال — آمار مرگ و میر ناشی از برقگرفتگی بین شهروندان ایرانی

کل حوادث برق گرفتگی بر اساس تفکیک جنسیت و سال در استان اصفهان — آمار مرگ و میر ناشی از برقگرفتگی بین شهروندان اصفهانی کشور

قبلی

بعدی

شکل 2: آمار کل حوادث مرگ و میر ناشی از برق گرفتگی در بین شهروندان ایرانی و شهر اصفهان در طی به ترتیب بیست و ده سال گذشته

از نتایج بررسی آماری که توسط خانم دکتر سودابه سلیمانی از وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی کشور در سال های 1392 و 1393 ارائه شده است، مشخص می‌شود که تقریباً 1/3 (33%) فوت بر اثر برق‌گرفتگی در محیط کار و بقیه در بین عامه مردم اتفاق می‌افتد. بنابراین در حال حاضر به طور متوسط آمار فوت بر اثر برق‌گرفتگی در هر 100 هزار نفر تقریباً 1 نفر در کل کشور و 2.2 در بین کارگران در محیط کار می‌باشد. در این میان برخلاف تصور عموم، برقکاران و کسانی که به طور مستقیم با برق در ارتباط می‌باشند بیشترین آمار فوت را در بین کارگران به خود اختصاص می‌دهند چرا که در مواجه با عامل خطر بیشتری می‌باشند. لازم به ذکر است که در بین برقکاران نیز، افراد کم تجربه با سابقه 1 تا 5 سال و افراد با تجربه با سابقه بیش از 25 سال، تقریباً 2/3 از حوادث برق گرفتگی را بیشتر تجربه می‌کنند. دلیل آن هم این است که افراد کم سابقه به دلیل عدم تجربه و افراد با سابقه بیشتر به دلیل اعتماد به نفس بالا دچار حوادث بیشتری می‌شوند. بنابراین برقراری ایمنی در کارگاه و همچنین آموزش پیوسته برقکاران و افراد مسئول و انجام بازرسی‌های دوره‌ای توسط بازرسان، می‌تواند سهم به سزائی در کاهش آمار حوادث ناشی از برق‌گرفتگی داشته باشد.
در ادامه به مقایسه ایران با سه کشورتوسعه یافته آمریکا، استرالیا و ژاپن در این زمینه می‌پردازیم. به نظر شما جایگاه ایران در حوزه ایمنی برق به چه صورت است؟ این مقایسه در نمودارهای شکل های 3 و 4 نشان داده شده است.

شکل 3: آمار کل حوادث و مرگ و میر بر اثر برق گرفتگی در آمریکا بین سال های 2003 تا 2018 مطابق با گزارش سازمان بین‌المللی ایمنی الکتریکی (ESFI)

همانطور که از شکل 3 نیز مشاهده می‌شود؛ در آمریکا تعداد افراد کشته شده بر اثر حوادث برق‌گرفتگی در سال 2015 حدود 134 نفر بوده است در حالیکه در ایران این آمار در سال 1396 (معادل همان سال) در حدود 607 نفر گزارش شده است که تقریباً 4.5 برابر آمریکا می‌باشد. دلیل این کاهش چشمگیر در مرگ و میر بر اثر برق‌گرفتگی در آمریکا را می‌توان به وضع قوانین و دستورالعمل‌های لازم‌الاجرا همانند ILO، NFPA77، OSHA و مواردی از این دست اشاره نمود.

شکل 4: مقایسه حوادث و مرگ و میر بر اثر برق گرفتگی در آمریکا، استرالیا و ژاپن

همانطور که از شکل 4 نیز مشاهده می‌شود، نرخ مرگ و میر بر اثر برق‌گرفتگی در سال 2015، از هر 100 هزار نفر در ژاپن، 0.02 نفر، در استرالیا، 0.1 و در آمریکا 0.2 بوده است در حالیکه در کشور ایران حدود 2.2 نفر یعنی 100 برابر بیشتر از ژاپن می‌باشد !!!. بنابراین همانطور که نتایج نشان می‌دهد نُرم مرگ و میر بر اثر برق‌گرفتگی در هر 100 هزار نفر در کشورهای صنعتی و توسعه یافته بین 0.2-0.02 می‌باشد که ایران فاصله بسیار زیادی برای رسیدن به آن را دارد و در این قیاس نیز لزوم آموزش و به کارگیری قوانین و استانداردهای مربوط به ایمنی برق توسط مجریان ذی‌صلاح، کارفرمایان و بازرسان کاملاً آشکار می‌شود.
از اینرو در ادامه و جهت آشنا شدن به قوانین ایمنی برق در ایران به بررسی قانون کار و مهمترین قوانینی که بازرسان مورد تأیید شورای حفاظت عالی کشور باید با آن آشنا باشند و در هنگام بازرسی به آن استناد داشته باشند؛ پرداخته می‌شود.

در قانون کار ایران، فصل چهارم در ماده های 85 تا 95، تمهیداتی برای کاهش نرخ مرگ و میر، با مشخص کردن حیطه مسئولیت برای کارگر و کارفرما و عواقب عدم اجرای آن به شرح زیر تصویب شده است. بنابراین آشنایی با قانون کار و به کار گرفتن آن در هر محیط کاری لازم الاجرا می باشد.

ماده ۸۵
برای صیانت نیروی انسانی و منابع مادی کشور رعایت دستورالعمل‌هایی که از طریق شورای عالی حفاظت فنی (‌جهت تأمین حفاظت‌ فنی) و وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی (‌جهت جلوگیری از بیماری حرفه‌ای و تأمین بهداشت کار و کارگر و محیط کار) تدوین می‌شود، برای‌کلیه کارگاه‌ها، کارفرمایان، کارگران و کارآموزان الزامی است.
‌تبصره – کارگاه‌های خانوادگی نیز مشمول مقررات این فصل بوده و مکلف به رعایت اصول فنی و بهداشت کار می‌باشند.

از لحاظ قانون کار، کارگر و کارفرما به شرح ماده های 2 و 3 تعریف می شوند.
ماده 2– کارگر از لحاظ این قانون کسی است که به هر عنوان در مقابل دریافت حق السعی اعم از مزد، حقوق، سهم سود و سایر مزایا به درخواست کارفرما کار می کند.
ماده 3– کارفرما شخصی است حقیقی یا حقوقی که کارگر به درخواست و به حساب او در مقابل دریافت حق السعی کار می کند. مدیران و مسئولان و به طور عموم کلیه کسانی که عهده دار اداره کارگاه هستند؛ نماینده کارفرما محسوب می شوند و کارفرما مسئول کلیه تعهداتی است که نمایندگان مذکور در قبال کارگر به عهده می گیرند. در صورتیکه نماینده کارفرما خارج از اختیارات خود تعهدی بنماید و کارفرما آن را نپذیرد در مقابل کارفرما ضامن است.

ماده ۹۱
کارفرمایان و مسئولان کلیه واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون مکلف هستند بر اساس مصوبات شورای عالی حفاظت فنی برای تأمین‌ حفاظت و سلامت و بهداشت کارگران در محیط کار، وسایل و امکانات لازم را تهیه و در اختیار آنان قرار داده و چگونگی کاربرد وسایل فوق‌الذکر را به‌آنان بیاموزند و در خصوص رعایت مقررات حفاظتی و بهداشتی نظارت نمایند. افراد مذکور نیز ملزم به استفاده و نگهداری از وسایل حفاظتی و‌ بهداشتی فردی و اجرای دستورالعمل‌های مربوطه کارگاه می‌باشند.

ماده ۹۵
مسئولیت اجرای مقررات و ضوابط فنی و بهداشت کار بر عهده کارفرما یا مسئولین واحدهای موضوع ذکر شده در ماده ۸۵ این قانون‌ خواهد بود. هر گاه بر اثر عدم رعایت مقررات مذکور از سوی کارفرما یا مسئولین واحد، حادثه‌ای رخ دهد، شخص کارفرما یا مسئول مذکور از نظر‌ کیفری و حقوقی و نیز مجازات های مندرج در این قانون مسئول است.
‌تبصره ۱ – کارفرما یا مسئولان واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون موظف هستند کلیه حوادث ناشی از کار را در دفتر ویژه‌ای که فرم آن از طریق‌ وزارت کار و امور اجتماعی اعلام می‌گردد ثبت و مراتب را سریعاً به صورت کتبی به اطلاع اداره کار و امور اجتماعی محل برسانند.
‌تبصره ۲ – چنانچه کارفرما یا مدیران واحدهای موضوع ماده ۸۵ این قانون برای حفاظت فنی و بهداشت کار وسایل و امکانات لازم را در اختیار‌ کارگر قرار داده باشند و کارگر با وجود آموزش های لازم و تذکرات قبلی بدون توجه به دستورالعمل و مقررات موجود از آن ها استفاده ننماید کارفرما‌ مسئولیتی نخواهد داشت. در صورت بروز اختلاف، رأی هیأت حل اختلاف نافذ خواهد بود.

از مهمترین قوانین و استانداردهای ملی مربوط به ایمنی برق می توان به موارد زیر اشاره نمود.

NFPA 70E: Standard for Electrical Safety in the Workplace
NFPA 77: Recommended Practice on Static Electricity
OSHA 29 CFR 1910, Subpart S: Electrical (sections 1910.301-1910.399)
BS 7671: Requirements for Electrical Installations, IET Wiring Regulations
BS 7430: Code of Practice for Protective Earthing of Electrical Installations
IEC 60364: Electrical Installations for Buildings
IEC 62305: Protection Against Lightning
IEC 60479: Effects of Current on Human Beings and Livestock

فصل چهارم قانون کار جمهوري اسلامی ایران (مصوب 29 آبان 1369 مجلس شوراي اسلامی)
آیین نامه حفاظتی تاسیسات الکتریکی در کارگاه ها (مصوب شورایعالی حفاظت فنی)
آیین نامه سیستم اتصال به زمین کارگاه ها (مصوب شورایعالی حفاظت فنی)
آیین نامه ایمنی در عملیات انتقال نیروي برق (مصوب شورای عالی حفاظت فنی)

نظامنامه ایمنی (IPS) در واحدهاي صنعت نفت،گاز، پالایش و پتروشیمی (مصوب وزارت کار و وزارت نفت) استانداردهاي صنعت نفت ایران (مصوب وزارت نفت) از جمله: